Tổng quan dịch tễ bệnh Sa sút trí tuệ (Mất trí nhớ): Năm 2021, 57 triệu người trên toàn thế giới mắc chứng mất trí nhớ, hơn 60% trong số đó sống ở các nước có thu nhập thấp và trung bình. Mỗi năm, có gần 10 triệu ca mắc mới. Năm 2019, chứng mất trí nhớ gây thiệt hại cho các nền kinh tế trên toàn cầu 1,3 nghìn tỷ đô la Mỹ, khoảng 50% trong số này là do sự chăm sóc của những người chăm sóc không chính thức (ví dụ như thành viên gia đình và bạn bè thân thiết), những người cung cấp trung bình 5 giờ chăm sóc và giám sát mỗi ngày. Hiện nay, chứng mất trí nhớ là nguyên nhân gây tử vong đứng thứ bảy và là một trong những nguyên nhân chính gây ra tình trạng khuyết tật và phụ thuộc ở người cao tuổi trên toàn cầu. Chứng mất trí nhớ là kết quả của nhiều loại bệnh lý và chấn thương ảnh hưởng đến não. Bệnh Alzheimer là dạng mất trí nhớ phổ biến nhất và có thể chiếm 60–70% các trường hợp.

Định nghĩa: Sa sút trí tuệ (Chứng mất trí nhớ) là thuật ngữ chỉ một số bệnh ảnh hưởng đến trí nhớ, tư duy và khả năng thực hiện các hoạt động hàng ngày. Bệnh sẽ nặng hơn theo thời gian. Bệnh chủ yếu ảnh hưởng đến người lớn tuổi nhưng không phải ai cũng mắc bệnh khi về già. Sa sút trí tuệ là một hội chứng có thể do một số bệnh lý gây ra, theo thời gian, chúng phá hủy các tế bào thần kinh và gây tổn thương não, thường dẫn đến suy giảm chức năng nhận thức (tức là khả năng xử lý suy nghĩ) vượt quá những gì có thể dự đoán được từ hậu quả thông thường của quá trình lão hóa sinh học. Mặc dù ý thức không bị ảnh hưởng, nhưng sự suy giảm chức năng nhận thức thường đi kèm, và đôi khi xảy ra trước đó, với những thay đổi về tâm trạng, khả năng kiểm soát cảm xúc, hành vi hoặc động lực.

Chứng mất trí nhớ gây ra những tác động về thể chất, tâm lý, xã hội và kinh tế, không chỉ đối với người mắc chứng mất trí nhớ mà còn đối với người chăm sóc, gia đình và toàn xã hội. Nhận thức và hiểu biết về chứng mất trí nhớ thường bị thiếu hụt, dẫn đến sự kỳ thị và rào cản trong chẩn đoán và chăm sóc.

Những yếu tố làm tăng nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ bao gồm:

• Tuổi tác (phổ biến hơn ở những người từ 65 tuổi trở lên)
• Huyết áp cao (tăng huyết áp)
• Lượng đường trong máu cao (bệnh tiểu đường)
• Thừa cân hoặc béo phì
• Hút thuốc
• Uống quá nhiều rượu
• Không hoạt động thể chất
• Bị cô lập về mặt xã hội
• Trầm cảm.

Dấu hiệu và triệu chứng:

Những thay đổi về tâm trạng và hành vi đôi khi xảy ra ngay cả trước khi các vấn đề về trí nhớ xuất hiện. Các triệu chứng trở nên tồi tệ hơn theo thời gian. Cuối cùng, hầu hết người mắc chứng mất trí nhớ sẽ cần người khác hỗ trợ trong các hoạt động hàng ngày. Các dấu hiệu và triệu chứng ban đầu là:

• Quên đồ vật hoặc sự kiện gần đây
• Làm mất hoặc để nhầm đồ vật
• Bị lạc khi đi bộ hoặc lái xe
• Bị nhầm lẫn, ngay cả ở những nơi quen thuộc
• Mất dấu thời gian
• Khó khăn trong việc giải quyết vấn đề hoặc đưa ra quyết định
• Vấn đề theo dõi các cuộc trò chuyện hoặc khó khăn trong việc tìm từ ngữ
• Khó khăn khi thực hiện các nhiệm vụ quen thuộc
• Đánh giá sai khoảng cách đến các vật thể bằng thị giác.

Những thay đổi phổ biến về tâm trạng và hành vi bao gồm:

• Cảm thấy lo lắng, buồn bã hoặc tức giận vì mất trí nhớ
• Thay đổi tính cách
• Hành vi không phù hợp
• Rút lui khỏi công việc hoặc các hoạt động xã hội
• Ít quan tâm đến cảm xúc của người khác.

Bệnh mất trí ảnh hưởng đến mỗi người theo những cách khác nhau, tùy thuộc vào nguyên nhân cơ bản, các tình trạng sức khỏe khác và chức năng nhận thức của người đó trước khi phát bệnh. Hầu hết các triệu chứng trở nên trầm trọng hơn theo thời gian, trong khi một số triệu chứng khác có thể biến mất hoặc chỉ xuất hiện ở giai đoạn sau của chứng mất trí nhớ. Khi bệnh tiến triển, nhu cầu được hỗ trợ chăm sóc cá nhân tăng lên. Người mắc chứng mất trí nhớ có thể không nhận ra người thân hoặc bạn bè, gặp khó khăn khi di chuyển, mất kiểm soát bàng quang và ruột, gặp khó khăn khi ăn uống và có những thay đổi về hành vi như hung hăng, gây đau khổ cho cả người mắc chứng mất trí nhớ và những người xung quanh.

Bệnh mất trí nhớ có giai đoạn phát triển lâu dài; do đó, có thể mất từ 15–30 năm để sự tích tụ amyloid-β (Aβ) gây ra các triệu chứng lâm sàng liên quan đến bệnh Alzheimer (AD). Vì các can thiệp hiện tại nhằm vào giai đoạn đầu của AD, việc chẩn đoán trước khi triệu chứng xuất hiện là rất quan trọng. Trong việc tìm kiếm các biomarker dựa trên nước tiểu, chúng tôi đã điều tra sự hiện diện của các đoạn Aβ và AβPP trong nước tiểu và phát hiện rằng các đoạn AβPP có một số tiềm năng để sử dụng làm biomarker mới cho sự suy giảm nhận thức nhẹ (MCI) và bệnh sa sút trí tuệ. Xem xét rằng có rất ít biomarker sàng lọc sớm cho MCI/bệnh sa sút trí tuệ, chúng tôi đã chế tạo một dải nước tiểu vàng keo sử dụng kháng thể đơn một dòng và các peptide thúc đẩy thực bào liên kết với các đoạn AβPP và Aβ, và đánh giá tiềm năng của nó trong việc phát hiện sớm MCI/bệnh sa sút trí tuệ.

One Step Dementia Risk Test Kit là bộ dụng cụ sàng lọc hỗ trợ cảnh báo nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ (bao gồm nhưng không giới hạn đến bệnh Alzheimer). Bộ dụng cụ này được sử dụng để phân tích định tính các chỉ số sinh hóa của protein amyloid-ẞ trong nước tiểu của con người. Nó có thể được sử dụng để hỗ trợ bác sĩ quyết định liệu có yêu cầu xét nghiệm xa hơn hay không, đánh giá tiến triển của bệnh và hiệu quả điều trị liên quan đến tình trạng sức khỏe não bộ.

TLTK: World Health Organization. Dementia [Internet]. Geneva: WHO; Updated 31 March 2025 [cited 2025 Jul 12]. Available from: https://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/dementia.